Federico Da Montefeltro - Piero della Franscesca

Afstand:  Duur: halve dag 

 
Federico da Montefeltro (1422–1482), Hertog van Urbino was in zijn leven een zeer succesvolle condottiere. Condottieri waren de aanvoerders van huurlingen (condotte) die werden ingehuurd door de Italiaanse stadstaten. In de 13e en 14e eeuw werden stadstaten als Florence, Venetië en Genua schatrijk door hun handel met landen rond de Middellandse zee (de Levante). Desondanks beschikten deze steden maar over kleine legers. Zij namen  huurlingen in om hun grenzen te verdedigen. Federico was erg behendig in het uitspelen van de verschillende machten. Een echte vechtersbaas, maar ook een die in Urbino een van de grootste bibliotheken van Italië stichtte. 

Dubbelportret
Bovenstaande portretten zijn geschilderd door Piero della Franscesca in de periode 1465-66 rond het moment dat Federico zich liet kronen tot hertog van Urbino. Formeel gezien is het nog een portret van een echtpaar, maar zijn vrouw Battista was toen al overleden, vandaar de twee afzonderlijke panelen. Battista wordt hier afgebeeld met het haar in een kunstige knot, waarin met een witte doek een soort schaakbord motief is verwerkt. De vele parels en juwelen benadrukken haar hoge positie. Tegelijkertijd verwijzen de parels naar de deugden van Maria. Destijds werd Maria als Regina Caeli (koningin des hemels) vaak afgebeeld met kostbare parelsnoeren. Ondanks de strenge profiel stand lijkt het model door licht omgeven. Deze lichtheid is in alles  vertegenwoordigd in het werk van Piero della Francesca  en maakt dat de figuren er ondanks hun hoge posities, menselijk en er (redelijk) gewoon blijven uitzien.

De strenge maar eenvoudig afgebeelde Federico loopt vooruit op het ideaal van de gentiluomo zoals de schrijver Baldassar Castiglione die enkele jaren later zou weten te vermelden in Het boek van de Hoveling. Castiglione die deel uitmaakte van de hofhouding van Federico laat  personages aan het hof van Urbino een reeks denkbeeldige gesprekken voeren op vier avonden in 1507. Ter sprake komt een hoveling die uitblinkt als moedig krijgsman, als musicus, als minnaar, als liefhebber van de schone kunsten, als dichter en als scherpzinnig en subtiel spreker. Bescheiden, waardig, innemend en ongedwongen, zo zou de volmaakte hoveling zich moeten gedragen. De ideale hoveling dus zoals die ook veel later min of meer model heeft gestaan voor de typische Engelse gentleman. Denk nu aan figuren als een James Bond, of David Niven, of de nieuwere George Clooney..
 
Piero della Francesca schilderde dit werk toen hij ook deel uitmaakte van de hofhouding van Federico da Montefeltro. Het schilderij is nu te bezichtigen in het Uffizi Museum in Florence.

Piero della Francesca
Piero della Francesca werd geboren in 1420 in Sansepolcro en is daar ook overleden op 12 oktober 1492. Zoals veel renaissancekunstenaars was hij ervan overtuigd dat de schepping gebaseerd was op volmaakte geometrie. Zijn eerste werk dateert uit 1445 een veelluik geschilderd voor de Compagnia della Misericordia (Broederschap voor Barmartigheid) uit Borgo Sansepolcro. Het centrale paneel, de Madonna della Misericordia (1445) toont al de boven wereldlijke sfeer die het latere werk van Piero kenmerkt. De madonna is een massieve cilindervormige figuur, compact weergegeven tegen de onwereldse (hemelse) gouden achtergrond,  

De verrijzenis van Christus, zijn beroemdste werk. is geschilderd voor het stadhuis van Sansepolcro. Hier verrijst de wereldrechter in al zijn goddelijke grootheid uit een open graf tussen de rustende krijgers. De structuur van dit schilderij is heel simpel: Een driehoek met aan de bovenzijde het gezicht van de verrezen god, ernstig alsof hij al lang heeft nagedacht over zijn besluit. Volkomen geometrisch zien we links de kale bomen, rechts een levendig bos. Onder zien we slapende wachters voor het graf die, als de partjes van een appel, naar vier kanten wegzinken. Gaandeweg ontdekt men dat de structuur niet zo simpel is als het lijkt. De perspectieven van het landschap (de geschapen natuur), de soldaten (de mens) en Christus (als bovennatuurlijke) wijken van elkaar af, maar zijn vernuftig ineengeschoven. De grootsheid  van het schilderij laat zich ontrafelen als een geheel waarin ook de kleine details hun betekenis hebben.

De route langs het ‘Piero’ pad
Chronologisch gezien zou Borgo San Sepolcro het beginpunt van de reis moeten zijn. Hier werd Piero ook geboren. Zijn huis staat er nog steeds en is onlangs gerestaureerd. Toch begint onze tocht in Arezzo. In de San Francesco kerk (tegenover het beroemde Caffè dei Constanti uit La vita è bella) is de enige overgebleven fresco-cyclus van Piero te zien die is ontstaan is tussen 1452 en 1460. Gidsen geven rondleidingen en vertellen tot in de details de uitgebeelde Gulden Legende na, de geschiedenis van het kruis waaraan Christus is gestorven. We gaan verder op het pad en nemen vanaf Arezzo  de weg naar Borgo San Sepolcro, zo’n dertig kilometer verderop. Vlak voor het stadje, in Monterchi, hangt de ‘Madonna del Parto’ uit 1455, een van de weinige afbeeldingen van de zwangere Maria. Het hemelsblauw van Maria’s jurk is in de loop van de jaren verschoten en de groene en bruine kledij van de engelen zijn verkleurd. Vroeger bevond dit fresco zich in een kapel tussen de cypressen wat naar achteren op het kerkhof, maar het is nu te bewonderen in het Museo della Modonna, een groot woord voor een verbouwde  basisschool! Vanaf Monterchi is het maar een kwartier rijden naar Borgo San Sepolcro.  We bezoeken Piero’s geboortehuis en vinden ook de Galleria Civico, het plaatselijke museum. Hier bevinden zich vier fresco’s, waaronder de beroemde ‘Verrijzenis van Christus’ uit 1458, en de boven omschreven en even beroemde ‘Madonna della Misericordia’ uit 1454.

In Urbino eindigt het Piero-pad. De stad staat bekend als de ‘Capitale dello  Spirito’

en het klopt ook de basis van het humanisme mede hoofdstad van geest en kunst, 

Hier maakte Piero het al genoemde dubbelportret van Federigo da Montefeltro en zijn vrouw Battista Sforza ( dat nu in de Uffizi hangt). In de Galleria Nazionale is ook de ‘Droom van de heilige Hiëronimus’ te zien en een van Piero’s meest intieme schilderingen, de ‘Senigallia Madonna’.

Hier bevind zich ook een door Piero geschilderde paneel wat bekend staat als ‘de ideale stad’. Een utopisch beeld uit de Renaissance-periode, veel gebruikt door architecten en stedenbouwkundige als model (uiteraard symmetrisch) voor een ideale stadsopbouw.