Federico Da Montefeltro - Piero della Franscesca

Afstand:  Duur: halve dag 

 
Federico da Montefeltro (1422–1482), Hertog van Urbino was tijdens zijn leven een zeer succesvolle condottieri. Deze condottieri waren de aanvoerders van huurlingen die werden ingehuurd door de Italiaanse stadstaten. In de 13e en 14e eeuw werden stadstaten als Florence, Venetië en Genua schatrijk door hun handel met landen rond de Middellandse zee (de Levante). Desondanks beschikten zij dikwijls maar over kleine legers, zij namen huurlingen om hun grenzen te verdedigen. Maar Federico was niet enkel beroemd vanwege zijn militaire prestaties, maar ook om zijn menselijkheid en fatsoen. Hij transformeerde zijn paleis in Urbino in een centrum van de renaissance. Onder zijn bescherming bevonden zich kunstenaars zoals de beroemde schilder Rafaël, de architect Donato Bramante en de schrijver Baldassare Castiglione. Deze stad gelegen in de heuvels van de regio Le Marche, werd zo in de vijftiende eeuw omgetoverd tot een volmaakte stad in renaissancestijl.  

Dubbelportret
Bovenstaande portretten zijn geschilderd in de periode 1465 - 66 door Piero della Franscesca op het moment dat Federico zich liet kronen tot de Hertog van Urbino. Formeel gezien zien we hier nog een portret van een echtpaar, maar zijn vrouw Battista was toen al overleden, vandaar deze twee afzonderlijke panelen. Battista wordt hierin afgebeeld met het haar in een kunstige knot, waarin met een witte doek een soort schaakbord motief is verwerkt. De vele parels en juwelen benadrukken haar hoge positie. Tegelijkertijd verwijzen de parels naar de deugden van Maria. Destijds werd Maria (de koningin des hemels) vaak afgebeeld met kostbare parelsnoeren. Ondanks de strenge profielstand lijkt het model door licht omgeven. Deze lichtheid is in alles  vertegenwoordigd in het werk van Piero della Francesca en maakt dat de figuren er ondanks hun hoge posities, menselijk en er (redelijk) gewoon blijven uitzien.

De strenge maar eenvoudig afgebeelde Federico loopt vooruit op het ideaal van de 'gentiluomo' zoals de schrijver Baldassar Castiglione die enkele jaren later zou weten te vermelden in zijn Il libro del cortegiano (Het boek van de Hoveling). Castiglione, die deel uitmaakte van de hofhouding van Federico, laat  personages aan het hof van Urbino  denkbeeldige gesprekken voeren op vier avonden in 1507. Ter sprake komen een hoveling die uitblinkt als een moedig krijgsman, als musicus, als minnaar, als liefhebber van de schone kunsten, als dichter en als scherpzinnig en subtiel spreker. Bescheiden, waardig, innemend en ongedwongen, zo zou de volmaakte hoveling zich moeten gedragen. Piero della Francesca schilderde dit werk toen hij ook deel uitmaakte van de hofhouding van Federico da Montefeltro. Het schilderij is te bezichtigen in het Uffizi Museum in Florence.

Het begrip homo universalis is afkomstig van de veelzijdige Italiaanse renaissance-man, schrijver, filosoof en musicus Leon Battista Alberti (leefde van 1404-1472), die stelde: “Een mens kan alles doen als hij maar wil.”

De ideale hoveling dus zoals die ook veel later min of meer model heeft gestaan voor de typische Engelse gentleman. Denk aan beschaafde figuren als een David Niven, een James Bond (Sean Connery) en als groot liefhebber van de koers denk ik aan figuur als Felice Gimondi. (in het peleton 'de aristocraat' genoemd vanwege zijn gentleman- verschijning en zijn capaciteiten als campionissimo )

Piero della Francesca
Piero della Francesca werd geboren in 1420 in Sansepolcro en is daar ook overleden op 12 oktober 1492. Zoals veel renaissancekunstenaars was hij ervan overtuigd dat de onze schepping gebaseerd was op volmaakte geometrie. Zijn eerste werk dateert uit 1445 een veelluik geschilderd voor de Compagnia della Misericordia (Broederschap voor Barmartigheid) uit Borgo Sansepolcro. Het centrale paneel, de Madonna della Misericordia uit 1445 toont al de boven wereldlijke sfeer die het latere werk van Piero kenmerkt. De madonna is een massieve cilindervormige figuur, compact weergegeven tegen de onwereldse (hemelse) gouden achtergrond,  

De verrijzenis van Christus, zijn beroemdste werk, is geschilderd voor het stadhuis van Sansepolcro. Hier verrijst een Christus figuur als wereldrechter in al zijn goddelijke grootheid uit een open graf tussen de rustende krijgers. De structuur van dit schilderij is simpel; een driehoek met aan de bovenzijde het gezicht van de verrezen god, ernstig alsof hij lang heeft nagedacht over zijn besluit. Volkomen geometrisch zien we links de kale bomen en rechts een levendig bos. Onder zien we slapende wachters voor het graf die keurig als de partjes van een appel, naar vier kanten wegzinken. Gaandeweg ontdekt men dat de structuur niet zo simpel is, de perspectieven van het landschap (de geschapen natuur), de soldaten (de mens) en Christus (als de bovennatuurlijke) wijken van elkaar af, maar zijn vernuftig ineengeschoven. De grootsheid  van het schilderij laat zich ontrafelen als een geheel waarin ook de kleine details hun betekenis hebben.

De route langs het ‘Piero’ pad
Chronologisch gezien zou Borgo San Sepolcro het beginpunt van de reis moeten zijn. Hier werd Piero ook geboren. Zijn huis staat er nog steeds en is onlangs gerestaureerd. Toch begint onze tocht in Arezzo. In de San Francesco kerk (tegenover het beroemde Caffè dei Constanti uit La vita è bella) is de enige overgebleven frescocyclus van Piero te zien die is ontstaan is tussen 1452 en 1460. Gidsen geven rondleidingen en vertellen tot in de details de uitgebeelde Gulden Legende na, de geschiedenis van het kruis waaraan Christus is gestorven. We gaan verder op het pad en nemen vanaf Arezzo  de weg naar Borgo San Sepolcro, zo’n dertig kilometer verderop. Vlak voor het stadje, in Monterchi, hangt de ‘Madonna del Parto’ uit 1455, een van de weinige afbeeldingen van de zwangere Maria. Het hemelsblauw van Maria’s jurk is in de loop van de jaren verschoten en de groene en bruine kledij van de engelen zijn verkleurd. Vroeger bevond dit fresco zich in een kapel tussen de cipressen wat naar achteren op het kerkhof, maar het is nu te bewonderen in het Museo della Modonna, een groot woord voor een verbouwde  basisschool. Vanaf Monterchi is het maar een kwartier rijden naar het prachtige Borgo San Sepolcro.  We bezoeken Piero’s geboortehuis en vinden ook de Galleria Civico, het plaatselijke museum. Hier bevinden zich vier fresco’s, waaronder de beroemde ‘Verrijzenis van Christus’ uit 1458, en de boven omschreven en even beroemde ‘Madonna della Misericordia’ uit 1454.

In Urbino eindigt het Piero-pad. De stad staat bekend als de ‘Capitale dello  Spirito’ .  Hier maakte Piero het al genoemde dubbelportret van Federigo da Montefeltro en zijn vrouw Battista Sforza. In de Galleria Nazionale is ook de ‘Droom van de heilige Hiëronimus’ te zien en een van Piero’s meest intieme schilderingen, de ‘Senigallia Madonna’.

Hier bevind zich ook een door Piero geschilderde paneel wat bekend staat als ‘de ideale stad’. Een utopisch beeld uit de Renaissance-periode, veel gebruikt door architecten en stedenbouwkundige als model (uiteraard volkomen symmetrisch) voor een ideale stadsopbouw.