Tolbruggebied, 's-Hertogenbosch

Duur: ± 120 minuten


Een wandeling langs gebouwen en monumenten in de omgeving van het Masterplan voor het Groot Ziekengasthuis-terrein in ’s-Hertogenbosch. Bij het samenstellen van deze wandeling is uitgegaan van 35 stopplaatsen. De verhalen bij de stopplaatsen komen van de studie ‘van Tolbrug tot Masterplan’ die op een later tijdstip in boekvorm zal verschijnen. Deze wandeling is bedoeld als hulpmiddel om inzicht te verkrijgen ten aanzien van de cultuurhistorische waarderingen rond het Masterplan.


Route

1 > De Nieuwstraat
2 > Kardinaal van Rossumplein
3 > Sint Josephstraat 
4 > Kasterenbrug
5 > De Zuid–Willemsvaart
6 > Groot Ziekengasthuisterrein
7 > Voormalige Politiebureau aan de Tolbrugstraat
8 > Bloemenkamp flat
9 > Bloemenkamp 
10 > Carolushof
11 > Orthenbrug 
12 > Jan Heinsstraat 
13 > Carolus Ziekenhuis  
14 > Pelgrimkerk of Gereformeerde kerk
15 > Pastoor de Kroonstraat 
16 > Water en Vuurplein
17 > De Geertruisluis
18 > Uitbreidingen tbv het Carolusziekenhuis

19 > Uitbreidingen tbv het Carolusziekenhuis
20 > Eerste straatje van Best
21 > Beeld van de Heilige Petrus
22 > Refugiéhuis van de abdij Marienhage uit Woensel 
23 > Sint-Pieterskerk
24 > Achter de Tolbrug
25 > Burgemeester Loeffplein
26 > Esplanade 
27 > Hoog en laagbouw Burgmeester Loeffplein
28 > De Stoa
29 > De Arena
30 > Tolbruggarage
31 > Hoek Burgemeester Loeffplein en de Markstraat
32 > De waterpoort aan het Herman Moerkerkplein
33 > Standbeeld Dieske
34 > Kantoor van de Godshuizen 
35 > Gasthuispoort 

  • We gaan van start bij  het kantoor van het ‘CCC’ aan de Nieuwstraat 24 en lopen richting Kardinaal van Rossumplein. Zie 1, 2, 3, 4 en 5. 
  • We gaan dan langs de Zuid-Willemsvaart richting Tolbrugstraat. Zie 6 en 7. 
  • We lopen verder langs de Bloemkampflat. Zie 8 en 9.
  • Richting Jan Heinsstraat. Zie 10 en 11.
  • Via de Jan Heinsstraaat gaan we naar de Pastoor de Kroonstraat. Zie 12, 13 en 14. 
  • Langs het Water en Vuurplein. Zie 15, 16, 17, 18 en 19. 
  • Dan gaan we tot aan het Eerste straatje van Best. Dan rechtsaf en vervolgen bij het Refugiéhuis richting Loeffplein. Zie 20, 21, 22 en 23.
  • We zijn dan aangeland op het Burgemeester Loeffplein. Zie 24, 25, 26, 27, 28, 29 en 30. 
  • We lopen achter de Tolbrug door naar het Herman Moerkerkplein. Zie 31 en 32.
  • Vervolgens gaan we door de Gasthuispoort. Zie 33 en 34.
  • We komen uit op het ziekenhuisterrein. Vanaf hier loopt de wandeling via het Zusterhuis naar het Stergebouw.

1 > De Nieuwstraat

De in 1641 aangelegde Nieuwstraat liep oorspronkelijk heel anders. Zij droeg ook een andere naam namelijk: de 1e Nieuwstraat. Eigenlijk was het een zijtak van de 2e Nieuwstraat die nu Sint Josephstraat heet. Die aftakking begon ter hoogte van het tegenwoordige Kardinaal van Rossumplein waar na 1840 de wekelijkse veemarkt zou komen. De panden vanaf de Dieze tot aan de Zuid-Willlemsvaart, met uitzondering van nr. 26, behoren tot de ‘ziekenhuisgebouwen’.


2 > Kardinaal van Rossumplein

De latere Kardinaal van Rossem heeft enkele jaren op de bisschoppelijke kweekschool verbleven in de St. Josephstraat. Het bronzen beeld van Kardinaal van Rossum is vervaardigd in het atelier van August Falise in Brussel en werd op 24 juni 1934 onthuld. Het plein heette vóór 1934: Veemarkt. De veehandel vond hier wekelijks plaats vanaf het midden van de 19e eeuw tot aan het begin van de jaren dertig. Het vee werd van heinde en verre en zelfs per schip, aangevoerd. In 1928 kwam het besluit  de veemarkt te verplaatsen naar de nieuw gebouwde Brabanthallen. In 1931 waren deze nieuwe hallen gereed.

Op de hoek van het plein ligt het café de Unie. Van oorsprong was De Unie een sociëteit, opgericht in 1827 als ‘een gezelschap welks doel was de kennis van Handel en Nijverheid te bevorderen en te doen gepaard gaan met het gezellig verkeer.’


3 > Sint Josephstraat

Aan de St. Josephstraat bevindt zich de Sint Josephkerk (nu Orangerie), gebouwd in 1859 naar een ontwerp van de architect Arnoldus van Veggel. Oorspronkelijk was het de kloosterkerk voor het naast gelegen Redemptoristenklooster. Nu een spraakmakende locatie ingericht voor meeting en events; een zakelijke borrel, bruiloften en partijen. (you name it) Aan de andere zijde staan de gebouwen van de bisschoppelijke kweekschool voor onderwijzers. Kardinaal Van Rossum heeft hier dus een opleiding gevolgd! Het schoolgedeelte is met veel tumult gesloopt in 1982. Op deze plek staan er nu de gebouwen van de Fortis bank uit de jaren tachtig. De architecten van dit droevig stemmende ensemble:  Bureau Noord uit 's-Hertogenbosch.


4 > Kasterenbrug

Oorspronkelijk  een oeververbinding in het verlengde van de Nieuwstraat. De brug kreeg de naam Veemarktbrug, genoemd naar de veemarkt die plaatsvond op het huidige Kardinaal van Rossumplein. Deze naam bleef ook na verplaatsing van de veemarkt in 1931 nog jaren lang gehandhaafd. Later kreeg de brug de naam Kasterenbrug, genoemd naar de molenaarsfamilie van Kasteren die jarenlang een molen op de Kasterenswal bewoonde. 


5 > De Zuid-Willemsvaart

Het doel van dit kanaal was om de industrie te bevorderen en een goede verbinding tussen Nederland en het Luikse industriebekken te scheppen. Op 1 juli 1825 kwam het gedeelte van ’s-Hertogenbosch tot Helmond gereed en in 1826 werd het gehele kanaal geopend. Oorspronkelijk heette het kanaal gewoon Willemsvaart, maar toen later een kanaal in Drenthe ook deze naam kreeg, werd Zuid aan de naam toegevoegd.


6 > Groot Ziekengasthuis-terrein

De bebouwing op het terrein van het Groot Ziekengasthuis kent in grote lijnen vier fasen; Het middeleeuwse gedeelte is de eerste fase. Hiervan resteert nog de bebouwing rond de Binnendieze (het Regentenhuis) en de Gasthuispoort. Een tweede fase bestaat uit bebouwing uit voornamelijk het begin van de 20e eeuw, waaronder het Stergebouw, het Zusterhuis en het Mariapaviljoen. In de derde fase kwam in 1932 aan de Nieuwstraat een polikliniek met een nieuwe entree. Eind jaren ’60, begin jaren ’70 is er de vierde fase van bebouwing gekomen met een grootschalig nieuwbouwcomplex aan de Zuid-Willemsvaart. De architecten van dit nieuwbouwcomplex waren: ir. Jan A. van der Laan, ir. J.B. Hermans, Th.M. van der Eerden en Jules H.M. Kirch.

Het stedenbouwkundige bureau Rijnboutt Van der Vossen Rijnboutt uit Amsterdam heeft de ruimtelijke plannen ontwikkeld voor het gebied rond het  Groot Ziekengasthuisterrein. Het ontwerp van de openbare ruimte is van Buro Lubbers landschapsarchitecten uit ’s-Hertogenbosch.


7 > Voormalige Politiebureau aan de Tolbrugstraat 

Gebouwd in 1960 door architect Marius Duintjer (1908-1983) te Amsterdam en gesloopt in 1995. Bijzonderheid: tegen de gevel prijkte een beeld van Sint Michael, patroonheilige van het politiepersoneel. (Het beeld is in 1993 overgebracht naar het regionale hoofdbureau van de politieregio Brabant-Noord aan de Vogelstraat.) Marius Frans Duintjer is voornamelijk bekend  als architect van enkele Amsterdamse bankgebouwen; de Nederlandsche Bank aan het Frederiksplein en de voormalige ABN-bank aan de Vijzelstraat. Die gebouwen worden nu  gezien als grootschalig en niet passend in een kleinschalige stedelijke ruimte. Echter  daarmee wordt echter geen recht gedaan aan de bijzondere kwaliteit van zijn omvangrijke oeuvre. In de jaren zestig speelden er andere opgaven in de stedelijke ruimtes. Heldere concepten, open en zeer vakkundige details, zo kan men de architectuur van Marius Duintjer omschrijven.


8 > Bloemenkamp flat

Zuid-Willemsvaart 1961. Architecten ir. Jan A. van der Laan, ir. J.B. Hermans, Th.M. van der Eerden en Jules H.M. Kirch.

Deze verpleegstersflat voor het GZG kreeg voorrang op de komende grootschalige veranderingen omdat de ‘regentes’ mejuffrouw Tilman de zorg, het toezicht en de woonbehoefte van het verplegend personeel sterk in het vizier hield. De bouw dateert van 1961. Veel later, in 1969, werd pas begonnen met de bouw van de eerste verpleegvleugel. 

Voor de nieuwbouwplannen van het ziekenhuis werd in 1952 de architect ir. J. van der Laan aangetrokken. Deze Jan van der Laan (broer van Dom vd Laan) was evenals zijn vader Leo van der Laan van streng katholieke afkomst. Door goede  contacten met de  eveneens katholieke Delftse hoogleraar Granpré Molière, (zeer invloedrijk na de oorlog als vertegenwoordiger van de ‘Delftse school’) was hij vanaf het begin van de jaren vijftig betrokken bij belangrijke ontwikkelingen in de Nederlandse bouwwereld. In het zuiden was hij al bekend vanwege een gewonnen prijsvraag in 1938 voor een nieuw stadhuis in Eindhoven. De plannen die uiteindelijk in 1958 werden gerealiseerd laten een ommezwaai zien in zijn opvattingen van behoudend naar een meer moderne strekking. Dit heeft zeker ook te maken met de toetreding van de jonge talentvolle Jules H.M. Kirch tot het bureau. Het ontwerp van de Bloemenkampflat, geïnspireerd door de opvattingen van Le Corbusier, is dan ook zeker van zijn hand.


9 > Bloemenkamp

Zijstraat van de Zuid-Willemsvaart; dankt haar naam aan het vroegere Sint Elisabeth Bloemenkampklooster.

In 1459 wordt het Sint Elisabeth Bloemenkampklooster op het Tolbrugterrein gebouwd met een kerk en kerkhof, gewijd aan de heilige Elisabeth en heilige Agnes. De herkomst van de naam Bloemenkamp is onbekend maar is mogelijk afgeleid van de aanblik die het braakliggende terrein in de zomer bood. Dit vrouwenklooster wordt al in 1410 genoemd en lag toen op de Weverhuls, tegenwoordig de Papenhulst. In 1452 wordt het verplaatst naar de Windmolenberg waar het tot 1459 blijft. Het klooster uit 1459 stond bekend als het Klooster ‘Achter de Tolbrug’. Na de inname van de stad in 1629 mochten de nonnen hun convent blijven bewonen maar er mochten geen novicen meer worden aangenomen. Het klooster was gedoemd uit te sterven en in 1685 gaven de laatste twee zusters de roerende goederen aan de Franciscanessen van Oisterwijk.


10 > Carolushof

Wooncomplex aan de Zuid-Willemsvaart en de Jan Heinsstraat. Gebouwd in 1985 in de stijl van de Bossche School naar een ontwerp van Architectenbureau Wijnen en Senders (nu: De Twee Snoeken) uit ’s-Hertogenbosch. Het Carolushof is een project van 254 woningen op het terrein van het voormalige Carolus ziekenhuis.  


11 > Orthenbrug

De brug verbind de Citadellaan met de Zuid-Willemsvaart. Het is de oude doorgaande weg van Orthen naar Vught. De brug is tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd en pas in 1954 hersteld en in gebruik genomen.


12 > Jan Heinstraat

In zijn vergadering van 31 mei 1881 benoemde de gemeenteraad een aantal straatnamen. De straat, gelegen tussen ‘De Esplanade’ en ‘het klooster’ kreeg in 1881 de naam Jan Heinsstraat. Jan Heins was eerst de medewerker en later de opvolger van Alard Duhamel, bouwmeester van de Sint-Jan. Deze in Brugge geboren bouwmeester werd in 1495 aangesteld, bij de kerk waaraan hij al in 1478 werkzaam was als ‘cnaep’ en leerling. Tijdens zijn werkzaamheden werd het laatste deel van de oude Romaanse Sint-Jan (met uitzondering van de toren) afgebroken om plaats te maken voor het nieuwe schip. Maar Jan Heins was niet alleen werkzaam in de Sint-Jan, ook buiten de stadsmuren was hij actief. In de jaren 1504-1509 bouwde hij in Vught het kasteel Maurick. In januari 1516 overleed hij. 


13 > Carolus Ziekenhuis

Gesticht in 1876 en gesloopt in 1979. In 1876 kwamen op het station in ’s-Hertogenbosch vijf zusters van de orde van de Heilige Carolus Borromeus uit Trier aan. De Barmhartige Zusters betrokken een perceel aan de Jan Heinsstraat bestaande uit een herenhuis met aanbouw, een voormalige looierij, een koetshuis, een pakhuis en vier arbeiderswoningen. Aanvankelijk werden er in het Carolus Gesticht, zoals het toen heette, mannen en vrouwen opgenomen. Later werd het een vrouwenziekenhuis toen de broeders van St. Johannes de Deo met de verpleging van mannelijke zieken begonnen.

Toen specialisten er hun werkterrein kregen, ontwikkelde het Gesticht zich tot een modern, doch kleinschalig ziekenhuis dat zijn bestaansrecht naast het groter en professioneler geworden Groot Ziekengasthuis had verworven. Toen echter in 1960 het aantal zusters sterk terugliep, kon de congregatie het bestuur van het ziekenhuis niet meer alleen aan. Toen werd een fusie met het Groot Ziekengasthuis niet haalbaar geacht en het Carolus Ziekenhuis week uit naar het noorden (de Herven) van de stad.


14 > Pelgrimkerk of Gereformeerde kerk

Architect Wierda uit Amsterdam ontwierp deze ‘pelgrimskerk’ voor de gereformeerde gemeente, die voor f 16.640. – door ‘meester’ metselaar Van der Bruggen uit ’s-Hertogenbosch werd gerealiseerd. Op eerste kerstdag 1896 om 10.00 uur werd de kerk in gebruik genomen. In 1969 verloor het gebouw zijn kerkelijke functies en kreeg uiteenlopende bestemmingen. Het gebouw is gesloopt voor nieuwbouw.


15 > Pastoor de Kroonstraat

Genoemd naar Pastoor de Kroon, van 1926 tot 1951 pastoor van de parochie Sint Pieter (volksbuurt de Pijp) te ’s-Hertogenbosch.


16 > Water en Vuurplein

Voormalige locatie van de Bossche brandweer aan de Jan Heinsstraat. De brandweerkazerne, gebouwd in 1938,  heeft er tot 1996 gestaan. De naam Water en Vuurplein is afkomstig van de zgn. water en vuurhuizen die hier voor 1938 stonden (zie hierover het boekje ‘vuurvlinders boven het water en vuurplein’ van Marianne Keser). De bebouwing uit 1998 op dit voormalige brandweerterrein is van de bekende Bossche architect Gerard Derks.


17 > De Geertruisluis

De Geertruisluis had een belangrijke functie in de waterbeheersing van de Binnendieze. De sluis sloot de Binnendieze af omdat die in open verbinding stond met de Haven en de Dieze. Bij de restauratie van de sluis hebben de landhoofden uit 1678 hun oorspronkelijke vorm en uiterlijk behouden. Ook speelt deze sluis een rol bij de riolering van een stuk van de Binnendieze. De Markstroom is in de vijftiger jaren gedempt. Het gedeelte van de Groote Stroom tussen de Waterpoort en de Geertruisluis is tussen 1961 en 1963 in fase gedempt en gerioleerd.

In ’s-Hertogenbosch verenigden de Dommel en de Aa zich tot de Dieze. Binnen de vestingmuren had de Dieze niet een enkele bedding, maar was ze een stelsel van waterlopen dat de Binnendieze genoemd werd. Verschillende gedeelten van deze waterlopen waren overbouwd. In de stadsmuren waren openingen opgenomen om het water van de Dommel en Aa de stad in te laten stromen. Deze waterpoorten konden met hekwerken, hekels genoemd, worden afgesloten. De hekels konden niet worden gebruikt om de waterstand te regelen of om het water te keren. Pas met de bouw van de Geertruisluis (1678) en de Korenbrugsluis (1735) kon men de waterstand binnen de stad gaan regelen. 


18 > Uitbreiding t.b.v. het Carolusziekenhuis

Klooster met kapel in 1962. (De kapel is nu het stadsarchief.)


19 > Uitbreiding t.b.v. het Carolusziekenhuis

Verpleegstersflat  1959.


20 > Eerste straatje van Best

Genoemd naar Jan van Best, die in het begin van de 16e eeuw gronden bezat gelegen achter de huizen van de Orthenstraat. De naar deze percelen lopende straatjes werden respectievelijk het Eerste en het Tweede Straatje van Best genoemd.


21 > Beeld van de Heilige Petrus

In de tuin van het voormalige refugiéhuis bevindt zich het beeld van de heilige Petrus. Gemaakt in 1843 en daar geplaatst in 1992. Het stond vroeger in een nis in de voorgevel van de verdwenen Sint-Pieterskerk om de hoek. Het stelt de heilige Petrus voor met in zijn linkerhand een sleutel voor de hemelpoort en zijn rechterarm opgeheven wijzend naar de hemel.


22 > Refugiéhuis van de abdij Marienhage uit Woensel 

Oorspronkelijk Refugiehuis der Augustijnen Kanunniken van het klooster Marienhage te Woensel. Later is het in  gebruik genomen als Pastorie van de St. Pieterskerk en nu kantoor van de Bank van Lanschot. Gelegen Achter de Tolbrug. Gebouwd omstreeks 1540. Gerestaureerd in 1991-1992 door architectenbureau Mens en Pruyn uit Vught. 


23 > Sint-Pieterskerk

Gebouwd in 1843 en gesloopt in 1982. Naast deze pastorie stond de Sint-Pieterskerk. In de jaren veertig van de vorige eeuw kregen de katholieke Bosschenaren drie nieuwe kerken. Zij waren gebouwd in de Waterstaatstijl, genoemd naar het ministerie van Waterstaat, waarvan de ambtenaren controle uitoefenden op de kerkenbouw. In het begin van de 20e eeuw werden de Catharina- en de Jacobskerk gesloopt; de Sint-Pieter zou ze ruim vijftig jaar overleven.


24 > Achter de Tolbrug

De naam van deze straat is afkomstig van de Tolbrug aan het einde van de Marktstraat en lag in het verlengde van de Suikerstraat.


25 > Burgemeester Loeffplein

In 1961 werd het Burgemeester Loeffplein aangelegd. Genoemd naar burgemeester Loeff, aangesteld als burgemeester net naar de bevrijding van ’s-Hertogenbosch in 1944. Hij is degenen die de grootschalige sanering van de wijk heeft voorbereid. De wanden aan het plein zijn in verschillende periodes gerealiseerd, maar allen na 1950. Aan de oostzijde is de Stoa, aan de zuidzijde staat de Esplanade, aan de westzijde een zogenoemde Dura flat - met horizontale bebouwing aan de linkerzijde - en aan de noordzijde de Arena.


26 > Esplenada

Esplanade op de hoek van het Burgemeester Loeffplein en de Markstraat. 
In 1999 werden De Rabobank en de ernaast liggende winkels aan de Marktstraat gesloopt. In het jaar 2000 werd een nieuw gebouw gerealiseerd aan de
zuidzijde van het burgemeester Loeffplein. Deze nieuwbouw kreeg de naam Esplanade.
Architecten van dit geslaagde stedelijke blok, Leijh, Kappelhoff, Seckel en van den Dobbelsteen. Amsterdam/Hengelo. Ontwikkeld door Multi Vastgoed.

27 > Hoog- en laagbouw aan het burgemeester Loeffplein

De 52 meter hoge torenflat (Dura flat) met 35 drie- en vierkamerwoningen. De laagbouw, waar nu de ANWB is gevestigd, was vroeger in gebruik door de Gemeentewerken van ’s-Hertogenbosch. Architect: Jan Diederik Postma, uit Deventer.


28 > De Stoa

In de jaren negentig vond een belangrijke uitbreiding van het kernwinkelgebied. Het Burgemeester Loeffplein werd ‘diagonaal’ verkleind en de parkeergarage Tolbrug werd aan het oog onttrokken door een langwerpige, gebogen voorbouw, de Stoa.

Het woord Stoa betekent zuilengang en staat voor de Stoa Poikilè (beschilderde zuilengang). Dat was een zuilengang aan de noordkant van de Agora van Athene, waar de stichter van de Stoa, Zeno van Citium (Cyprus, 334-264 v.Chr.) onderwijs gaf. Het gebouw is een ontwerp van Beth Gali een Spaans architect afkomstig uit Barcelona, die tevens verantwoordelijk is voor het ontwerp van meerdere openbare ruimten in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch. De koppeling tussen de Stoa en de Arena wordt benadrukt door de grote stalen ring op hoogte tussen de Stoa  en het Arenagebouw.


29 > De Arena

Ter beëindiging van het plein werd een gebouw met binnenplein ontworpen door de Spaanse architect Oscar Tusquets. Dit gebouw uit 1997 werd ‘de Arena’ genoemd: een fors rond gebouw met 6500 m² winkeloppervlakte omvattend verdeeld over twee lagen en 40 woonappartementen in meerdere lagen. Bovendien werd er een parkeervoorziening opgenomen voor ongeveer 260 parkeerplaatsen.

In 2000 werd bij de ingang van de Arena, ofwel de Coronade, een kunstwerk van de Spaanse kunstenaar/beeldhouder Juan Ripollès geplaatst. Een bronzen beeld van een stier, aangeboden door de gemeente ’s-Hertogenbosch, Galerie Hüstegge en Multi Vastgoed. De plannen voor De Arena en de Stoa zijn ontwikkeld door Multi Vastgoed/Nationale Nederlanden. Het stedenbouwkundig ontwerp is van T+T Design uit Gouda. Heijmans/Pennings uit Rosmalen was de aannemer, de bouw koste ruim 50 miljoen euro. Voorjaar 1998 was de bouw gereed en op 2 april 1998 volgde de feestelijke opening.

30 > De Tolbruggarage

De voormalige Tolbruggarage uit 1976-77 – Architect: ir. Jan A. van der Laan, ir. J.B. Hermans, Th.M. van der Eerden en Jules H.M. Kirch  (Leiden - Den Bosch combinatie)


31 > Winkels en woningen

Op de hoek van de Marktstraat en Burgemeester Loeffplein maakten de verschillende bouwstijlen, gevelindelingen en gevelbekroningen plaats voor de kenmerkende eenvoud van de Bossche School. Architect; Gerard Wijnen 

Het Tolbruggebied en de Tolbrugstraat zijn genoemd naar de Tolbrug die over de Binnendieze lag. De oudst bekende schriftelijke bron waarin de naam ‘Tolbrug’ wordt vermeld dateert uit 1327. Een tolbrug kan op twee manieren functioneren: bij tolheffing op verkeer over land en op verkeer over water. Uit onderzoek is niet aangetoond dat met naam ‘Tolbrug’ een scheepstol moet zijn bedoeld. Volgens de archivaris van de godshuizen, Ton Kappelhof, is hier sprake van een landtolheffing bedoeld voor vrachtverkeer en voor vee dat naar de markt gedreven werd. 


32 > De waterpoort aan het Herman Moerkerkplein

Het pleintje is vernoemd naar de bekende Bossche kunstenaar (politiek) tekenaar (1879–1949). Hier splits de Binnendieze zich in de gedeeltelijk gedempte Groote Stroom en de gedempte Marktstroom. Hier bevind ook nog een restant van de noordelijke toren van de Waterpoort uit de 13e eeuw. Hiermee behoort dit torenrestant tot de oudste bakstenen vestingwerken in de noordelijke Nederlanden. Er zijn plannen voor het openleggen van de Groote Stroom en vanaf hier weer een (half) open verbinding te maken met de Geertruisluis. 


33 > Standbeeld Dieske

Een standbeeldje met een fluit spelende minstreel, en het beeld van Dieske geplaatst bovenop een zuil op initiatief van de stichting Knillis nabij het thuisdomein van Knillis op het Herman Moerkerkplein.

Dieske kijkt sinds enige jaren weer uit over de rivier die hem hielp om bekend te blijven. Dieske, een jongetje dat volgens de overlevering aan het einde van de 15e eeuw leefde, werd bekend omdat hij de Diest (nu Binnendieze) gebruikte om erin te plassen. Dat deed hij ook toen hij op een gegeven moment aan de overkant van de Diest enige mannen door het riet zag sluipen. Zouden het Geldersen zijn? Zouden ze ons weer willen overvallen, dacht Dieske en hij sloeg alarm. De Geldersen trokken weg. Dieske werd een held en vereeuwigd door Alard Duhamel. Duhamel zette het ventje, vol bewondering over de kleine heldendaad, bovenop een zuil van de fontein in een van zijn schetsen: Minnepaar en nar bij een fontein. Ook het liefdespaar en de nar zijn, de naam zegt het al, afkomstig uit deze prent.

Anno 2022 moet het Herman Moerkerkeplein ook een ander aanzien krijgen als stadsparkje en als (groene) entree via de Waterstraat van het nieuwe Gasthuiskwartier. Er komen treden die leiden naar  de restanten van de 13e eeuwse stadsmuur en de restanten van de waterpoort. De restanten van de stadsmuur worden weer gedeeltelijk opgebouwd in de vroegere tuin van het  apotheekgebouw.  


34 > Kantoor van de Godshuizen

Ook de panden Gasthuisstraaat 9 en 11 (net buiten de poort!) behoorden tot het ziekenhuis. Op nr. 9 was vanaf 1903 het kantoor van de godshuizen hier gevestigd.


34 > Gasthuispoort

Aan het einde van de Gasthuisstraat ligt de Gasthuispoort, vanaf 1661 de ingang tot het Gasthuis. Deze poort is gerestaureerd in 1915 en is een kopie van de oorspronkelijke poort uit 1661. In het fronton, (ook een kopie!) het stadswapen van ’s-Hertogenbosch. Door de Gasthuispoort vervolgen we de rondleiding langs de gebouwen van het GZG  aan de hand van de zuster van Trier.