Van Waalre naar de Achelse Kluis (2013 - 2023)

Afstand: 12 km  /  Duur: ± 180 minuten

Deze reis vertelt in 10 stappen iets over de eeuwigdurende verbondenheid van de plaatsen Waalre en Valkenswaard. Vanaf de 13e eeuw tot aan de Franse revolutie van 1795 vormde zij een bestuurlijke eenheid. We vertrekken in Waalre bij de Oude Willibrorduskerk en wandelen naar het Loon en verder via de Loondermolen naar het centrum van Valkenswaard. Vanaf de markt lopen we naar de Kluizerdijk, de oude verbindingsweg van Valkenswaard naar de Achelse Kluis. De Kluis, vroeger een afgelegen oord op de schrale zandgronden precies op de grens van Nederland en België,   nu geëvolueerd tot een toeristische attractie, niet in het minst omdat hier trappistenbier wordt geschonken uit de eigen brouwerij.

Route

1 > Waalre - de Oude Willibrorduskerk
2 > Buurtschap Loon
3 > Kasteel  en Loondermolen
4 > Kerkhof en de oude kerk van Valkenswaard
5 > Valkenswaard-centrum
6 > Achelsedijk - (Maastrichterweg)
7 > De Kluizerdijk
8 > De Tongelreep
9 > De geschiedenis van de Achelse Kluis
10 > De geschiedenis van de Abdij

1 > Waalre - de Oude Willibrorduskerk

Vermoedelijk in 712 werd hier op 26 mei een houten Mariakerk door de Ierse monnik Willibrord (657-739), ingewijd. Na zijn dood erfde de abdij van Echternach de kerk. Het oudste deel van de kerk stamt uit de 12e eeuw en is gebouwd met tufsteen. Rond 1425 werd een priesterkoor en vermoedelijk een torentje voor een uurwerk gebouwd. Het romaanse schip werd omstreeks 1470 verhoogd en in gotische stijl verbouwd.  Van 1648 tot 1798 werd de kerk voor de protestante erendienst gebruikt, de katholieken waren aangewezen op een schuurkerk aan de Bolksheuvel. Tussen 1854 en 1859 werd de kerk gedeeltelijk gewijzigd in de geest van de neogotiek. Deze toevoegingen werden verwijderd tijdens de restauratie van 1941-1942 door architect Hendrik Valk.  

Hendrik Valk is in Waalre ook bekend vanwege enkele rijksmonumenten zoals het  gemeentehuis en het woonhuis van Antoon Coolen aan de Blokvenlaan. Op het kerkhof ligt het graf van de schrijver Antoon Coolen die van 1938 tot aan zijn dood in 1961 in Waalre heeft gewoond. De kerk werd na de Tweede Wereldoorlog gebruikt als provinciaal herdenkingsmonument voor Brabantse gesneuvelden. Het uurwerk in de toren zou van dezelfde maker zijn als het eerste openbare uurwerk van de stad Parijs. De beiaard is in  1950 geschonken door de Brabantse industrie. Het pad wat we gaan bewandelen is onderdeel van een eeuwenoud kerkenpad. Het loopt vanaf deze kerk via de buurtschappen Den Hulst en het Loon naar het nog gedeeltelijk bestaande kasteel van Waalre.

Route: We volgen het kerkpad aan de hand van de bewegwijzering tot aan het buurtschap Loon.

2 > Buurtschap Loon

Deze buurtschap geeft een idee van hoe aan het einde van de 18e en in de loop 19e eeuw deze agrarische omgeving eruit zag. Samen met het nabijgelegen Timmereind is het nu een beschermd dorpsgezicht. Drie van de aanliggende langgevelboerderijen zijn Rijksmonument.

Route: We  volgen het wandelpad in zuidelijke richting Loonderhoeve aan de Dommelseweg. 

3 > Kasteel en Loondermolen

Vanaf de 13e eeuw vormde Waalre een bestuurlijke eenheid met Valkenswaard; de heerlijkheid Waalre, Valkenswaard en Aalst. Het bestuurlijk centrum lag hier bij de Loonderhoeve, de vroegere Loondermolen. In 1721 werd Aalst van deze heerlijkheid afgescheiden en in 1794 ten tijde van de Franse revolutie kwam ook een einde aan het samengaan van Valkenswaard en Waalre. De kasteelboerderij aan de overzijde is een overblijfsel van een oud kasteel, waarvan de sommige sporen nog te vinden zijn in deze boerderij.

Route: We vervolgen onze wandeling in zuidelijke richting langs het wandelpad van de boerderij en volgen dit tot aan het buurtschap ‘het Gegraaf’. We komen uit bij de Weegbree en gaan dan naar links naar de Nieuwe Waalreseweg. We gaan naar rechts, vervolgens steken we de Tienendreef over en komen bij het kruispunt bij de Kardinaal de Jongstraat. Hier gaan we linksaf en zien aan de linkerzijde het oude kerkhof. 

4 > Kerkhof en de oude kerk van Valkenswaard

De geschiedenis van deze begraafplaats gaat terug tot 1500, toen hier de middeleeuwse kerk van Valkenswaard werd gebouwd. De kerk stond bij de Rosheuvel aan de Kerkwech die naar Geenhoven (Ghinhoeven) voerde. Nadat in 1860 op de Markt de nieuwe St. Nicolaaskerk in gebruik is genomen, werd de kerk gesloopt maar het kerkhof bleef bestaan.  

Route: We gaan door tot aan de Waalreseweg en gaan rechtsaf richting centrum.

5 > Valkenswaard centrum

De geschiedenis van Valkenswaard houdt dus verband met die van Waalre. De plaatsen behoorden tot dezelfde heerlijkheid en een gezamenlijke administratie. Die gaat terug tot het jaar 704. In deze streken woonden de heidense Franken. Willibrordus, een Angelsakser die rond 700 naar ons land gekomen was om het Evangelie te verkondigen, werkte met succes onder de Franken. Zo bekeerde hij een adellijke Frankische familie, Angilbadus. Uit dankbaarheid en vanwege het feit dat hun twee kinderen zich in een klooster hadden terugtrokken, schonk de familie in het jaar 740 het land gelegen tussen Tongelreep en de Dommel aan de heilige Willibrordus. Van deze schenking bestaat een geschrift  geschrift opgemaakt, welk de oudste akte zou zijn van Brabant. De tekst luidt: ‘Angilbaldus gaf mij dorp wat genaamd werd Wadradoch (Waalre) in Taxandre aan de rivier de Dommel.

De heilige Willibrordus, die zijn laatste jaren sleet in de Benedictijner abdij te Echternach  vermaakte in 726 bij zijn testament en al deze eigendommen aan gemelde abdij. Herhaaldelijk – tot na 1800 – treedt deze abdij nog op bij grondverkoop. In 1326 vinden wij het eerst de naam Weedert (Valkenswaard) en wel tot ± 1425; dan spreekt men van Weert tot ± 1670, van 1670-1700 heette het Weert op den Driesch, daarna Valckenswaerd.   Zeker is dat de naam Valckenswaerd is ontleend aan de Valkenvangst.

Route: We steken de Markt over en wandelen richting de Sint Nicolaaskerk.

6 > Achelsedijk - Maastrichterweg

De bouw van de Sint Nicolaaskerk gaat terug tot 1860. Het gebouw was een ontwerp van architect Carl Weber (Keulen 1820 - Roermond 1908) De kerk had een merkwaardig torentje reden waarom men in 1929 architect Jan Stuyt heeft gevraagd een nieuwe toren te ontwerpen.  Stuyt geldt als een belangrijke Nederlandse kerkenbouwer. Zijn architectuur is qua bouwstijl een mix van Romaanse en Byzantijnse architectuur. De kerk wijkt daarmee af van het type wat in de Kempische kerkenbouw tot dan toe gebruikelijk was.

Route: We vervolgen de route via de Maastrichterweg (het aangegeven routepad) een behoorlijk stuk tot aan de Zuidelijke Randweg. Hier steken we over, vervolgen een klein stukje Maastrichterweg en gaan dan links richting de Kluizerdijk.

7 > De Kluizerdijk

Dit is de oude verbindingswewg tussen de Kluis en Valkenswaard. Het voert de tocht door een agrarisch landschap in de beekdalen van het riviertje de Tongelreep.

8 > De Tongelreep

De Tongelreep is een zijriviertje van de Dommel, dat in België ontspringt bij Neerpelt (in Belgie: Warnbeek) en via Valkenswaard en Aalst in Eindhoven bij de Dommel samenkomt. De Tongelreep stroomt onder meer langs de Achelse Kluis, het Leenderbos, de Valkenhorst met de visvijvers, en de Genneper Parken. Al sinds de middeleeuwen zijn er wijzigingen aan de bedding van de Tongelreep uitgevoerd. In 1890 het deel ten westen van het huidige Leenderbos ten behoeve van de aanleg van visvijvers, terwijl het deel ten zuiden daarvan werd gekanaliseerd door de monniken van de Achelse Kluis. De Tongelreep is intussen een natuurlijk en helder riviertje gebleven.

De gronden van de Achelse kluis in het dal van de Tongelreep zijn in 1989 verkocht aan Staatsbosbeheer. De natuurlijke toestanden zijn weer hersteld en ook de beemden van de Warnbeek worden weer in een meer natuurlijke staat gebracht.  Wanneer we naar het stroomgebied van de Tongelreep kijken zien we dat deze grenst aan een aantal hoger gelegen zandheuvels zoals de Stepkesberg en Wolfsberg. De naam Tongelreep moet ontstaan zijn in een gebied waar deze bergen zichtbaar waren. Het is dus aannemelijk dat deze voor het eerst gebruikt is op de Zeelberg, nu een buurtschap van de gemeente Valkenswaard.

9 > De geschiedenis van de Achelse Kluis

De Sint-Benedictusabdij van Achel, is een cisterciënzerabdij half op Belgisch en half op Nederlands grondgebied; het Belgische gedeelte ligt in de gemeente Hamont-Achel, het Nederlandse in de gemeente Valkenswaard. Officieel heet de abdij Onze-Lieve-Vrouw-van-La-Trappe-van-de-Heilige-Benedictus.

10 > De geschiedenis van de Abdij

In 1656 bevond zich in het land van Achel al een grenskerk voor katholieken uit Nederland, die het 'Weerderhuis' werd genoemd. Deze deed dienst in de periode van 1648 tot omstreeks 1672. In 1686 stichtte Petrus van Eijnatten uit Eindhoven op deze plek een gemeenschap van kluizenaars. Sinds die tijd is de Achelse Kluis een centrum voor beschouwing en geestelijk leven. Deze traditie werd slechts onderbroken ten tijde van de Franse Revolutie, doch in 1846 werd ze weer voortgezet door de Trappistenmonniken van de abdij van Westmalle.  Zij stichte hier een zogenaamde priorij. In 1871 werd deze tot abdij verheven en heette sindsdien: Sint-Benedictusabdij. Het oudste gedeelte van de abdij ligt in België. Met noeste arbeid werden woeste gronden ontgonnen, de landbouw en veeteelt kwamen langzaam tot bloei. De gemeenschap van de Sint Benedictusabdij of de Achelse Kluis, groeide gestaag. In 1885   kwam er ook een neogotische abdijkerk van de hand van de beroemde Roermondse architect Pierre Cuypers.

De monniken wijdden zich oorspronkelijk aan handarbeid en de landbouw, maar er was ook een ambachtelijke bakkerij en een kaasmakerij. Echter de voorgenomen schaalvergroting mislukte. De landbouwgrond werd in 1989 verkocht aan staatsbosbeheer. De economie van de abdij uit zich tegenwoordig vooral het van zelf gebrouwen Achels trappistenbier.  De abdij bezit een brouwerij, een herberg - brasserie, een galerie voor religieuze artikelen, en zalen waar exposities van religieuze, kunst worden gehouden.