Van Waalre naar de Achelse Kluis (2013 - 2024)
Afstand: 12 km / Duur: ± 180 minuten
Deze wandeling laat iets zien over de eeuwenlange verbondenheid tussen Waalre en Valkenswaard. Van de 13e eeuw tot aan de Franse Revolutie van 1795 vormden zij een bestuurlijke eenheid. We starten in Waalre bij de Oude Willibrorduskerk en wandelen via het Loon en de Loondermolen naar het centrum van Valkenswaard. Vervolgens lopen we via de Maastrichterweg van de Markt naar de Kluizerdijk, de oude weg van Valkenswaard naar de Achelse Kluis. De Kluis, ooit een afgelegen oord op de zandgronden op de grens van Nederland en België, is sinds kort een toeristische attractie. Sinds 2022 is de Belgische ondernemer Jan Tormans de eigenaar van De Achelse Kluis. Hij wil de brouwactiviteiten uitbreiden en heeft plannen voor een gastronomisch restaurant en een kaasmakerij. Kortom, er is 'weer leven in de brouwerij'.
Route
1 > Waalre - de Oude Willibrorduskerk
2 > Buurtschap Loon
3 > Kasteel en Loondermolen
4 > Kerkhof en de oude kerk van Valkenswaard
5 > Valkenswaard-centrum
6 > Maastrichterweg
7 > De Kluizerdijk
8 > De Tongelreep
9 > De geschiedenis van de Achelse Kluis
10 > De geschiedenis van de Abdij
1 > Waalre - de Oude Willibrorduskerk
Vermoedelijk werd hier op 26 mei 712 een houten Mariakerk ingewijd door de Ierse monnik Willibrord (657-739). Na zijn dood erfde de abdij van Echternach de kerk. Het oudste deel van de kerk, gebouwd met tufsteen, stamt nog uit de 12e eeuw. Rond 1425 werden een priesterkoor en vermoedelijk een torentje voor een uurwerk toegevoegd. Het romaanse schip werd omstreeks 1470 verhoogd en in gotische stijl verbouwd.
Van 1648 tot 1798 werd de kerk gebruikt voor protestantse diensten, terwijl de katholieken een schuurkerk aan de Bolksheuvel gebruikten. Tussen 1854 en 1859 werd de kerk deels in neogotische stijl gewijzigd, maar deze toevoegingen werden tijdens de restauratie van 1941-1942 door architect Hendrik Valk weer verwijderd.
Architect Hendrik Valk is in Waalre bekend vanwege enkele rijksmonumenten zoals het gemeentehuis en het woonhuis van Antoon Coolen aan de Blokvenlaan. Op het kerkhof ligt het graf van de schrijver Antoon Coolen die van 1938 tot aan zijn dood in 1961 in Waalre heeft gewoond. De kerk werd na de Tweede Wereldoorlog gebruikt als provinciaal herdenkingsmonument voor Brabantse gesneuvelden. Het uurwerk in de toren zou van dezelfde maker zijn als het eerste openbare uurwerk van de stad Parijs. De beiaard is in 1950 geschonken door de Brabantse industrie. Het pad wat we gaan bewandelen is onderdeel van een eeuwenoud kerkepad. Het loopt vanaf deze kerk via de buurtschappen Den Hulst en het Loon naar het nog gedeeltelijk bestaande kasteel van Waalre.
Route: We volgen het kerkpad aan de hand van de bewegwijzering tot aan het buurtschap Loon.
2 > Buurtschap Loon
Deze buurtschap geeft een idee van hoe aan het einde van de 18e en in de loop 19e eeuw deze agrarische omgeving eruit zag. Samen met het nabijgelegen Timmereind is het nu een beschermd dorpsgezicht. Drie van de aanliggende langgevelboerderijen zijn Rijksmonument.
Route: We volgen het wandelpad in zuidelijke richting Loonderhoeve aan de Dommelseweg.
3 > Kasteel en Loondermolen
Vanaf de 13e eeuw vormde Waalre dus een bestuurlijke eenheid met Valkenswaard; de heerlijkheid Waalre, Valkenswaard en Aalst. Het bestuurlijk centrum lag hier bij de Loonderhoeve, de vroegere Loondermolen. In 1721 werd Aalst van deze heerlijkheid afgescheiden en in 1794 ten tijde van de Franse revolutie kwam ook een einde aan het samengaan van Valkenswaard en Waalre. De kasteelboerderij aan de overzijde is een overblijfsel van een oud kasteel, waarvan de sporen nog te vinden zijn in de huidige boerderij.
Route: We vervolgen onze wandeling in zuidelijke richting langs het wandelpad van de boerderij en volgen dit tot aan het buurtschap ‘het Gegraaf’. We komen uit bij de Weegbree en gaan dan naar links naar de Nieuwe Waalreseweg. We gaan naar rechts, vervolgens steken we de Tienendreef over en komen bij het kruispunt bij de Kardinaal de Jongstraat. Hier gaan we linksaf en zien aan de linkerzijde het oude kerkhof.
4 > Kerkhof en de oude kerk van Valkenswaard
De geschiedenis van deze begraafplaats gaat terug tot 1500, toen hier de middeleeuwse kerk van Valkenswaard werd gebouwd. De kerk stond bij de Rosheuvel aan de Kerkwech die naar Geenhoven (Ghinhoeven) voerde. Nadat in 1860 op de Markt de nieuwe St. Nicolaaskerk in gebruik is genomen, werd de kerk gesloopt maar het kerkhof bleef bestaan.
Route: We gaan door tot aan de Waalreseweg en gaan rechtsaf richting centrum.
5 > Valkenswaard
De geschiedenis van Valkenswaard is dus verbonden met die van Waalre. Beide plaatsen behoorden tot dezelfde heerlijkheid en administratie, die teruggaat tot 704. In deze streken woonden heidense Franken. Willibrordus, een Angelsaks die rond 700 naar ons land kwam om het Evangelie te verkondigen, bekeerde een adellijke Frankische familie genaamd Angilbadus. Uit dankbaarheid schonk de familie in 740 land tussen de Tongelreep en de Dommel aan Willibrordus. Een geschrift van deze schenking, mogelijk de oudste akte van Brabant, vermeldt: ‘Angilbaldus gaf mij het dorp Wadradoch (Waalre) in Taxandrië aan de rivier de Dommel.’
De heilige Willibrordus sleet zijn laatste jaren in de Benedictijner abdij te Echternach. In 726 vermaakte hij al zijn eigendommen aan deze abdij. Herhaaldelijk – tot na 1800 – treedt deze abdij nog op bij grondverkoop. In 1326 wordt Valkenswaard voor het eerst genoemd als Weedert, later Weert (tot 1670), Weert op den Driesch (1670-1700), en daarna Valckenswaerd. De naam Valckenswaerd komt zeker van de valkenvangst
Route: We steken de Markt over en wandelen richting de Sint Nicolaaskerk.
6 > De Maastrichterweg
De bouw van de Sint Nicolaaskerk begon in 1860. Met de komst van de steenweg tussen Den Bosch en Luik (Maastrichterweg) begin 1800, verschoof het centrum van Valkenswaard naar de huidige markt. De kerk, ontworpen door de Duitse architect Carl Weber (1820-1908), had een merkwaardig torentje. Daarom werd in 1929 Jan Stuyt (1868-1934), een belangrijke Nederlandse kerkenbouwer, gevraagd een nieuwe toren te ontwerpen. Stuyts architectuur combineert Romaanse en Byzantijnse stijlen, waardoor de kerk afwijkt van de gebruikelijke Kempische kerkenbouw.
Route: We vervolgen de route via de Maastrichterweg (het aangegeven routepad) een behoorlijk stuk tot aan de Zuidelijke Randweg. Hier steken we over, vervolgen een klein stukje Maastrichterweg en gaan dan links richting de Kluizerdijk.
7 > De Kluizerdijk
Dit is de oude verbindingswewg tussen de Kluis en Valkenswaard. Het voert de tocht door een agrarisch landschap in de beekdalen van het riviertje de Tongelreep.
8 > De Tongelreep
De Tongelreep is een zijriviertje van de Dommel, dat in België ontspringt bij Neerpelt (in Belgie: Warmbeek) en via Valkenswaard en Aalst in Eindhoven bij de Dommel samenkomt. De Tongelreep stroomt onder meer langs de Achelse Kluis, het Leenderbos, de Valkenhorst met de visvijvers, en de Genneper Parken. Al sinds de middeleeuwen zijn er wijzigingen aan de bedding van de Tongelreep uitgevoerd. In 1890 het deel ten westen van het huidige Leenderbos ten behoeve van de aanleg van visvijvers, terwijl het deel ten zuiden daarvan werd gekanaliseerd door de monniken van de Achelse Kluis.
De gronden van de Achelse kluis in het dal van de Tongelreep zijn in 1989 verkocht aan Staatsbosbeheer. De natuurlijke toestanden zijn hersteld en ook de beemden van de Warnbeek worden in een meer natuurlijke staat gebracht.
9 > De geschiedenis van de Achelse Kluis (I)
De Sint-Benedictusabdij van Achel, is een cisterciënzerabdij half op Belgisch en half op Nederlands grondgebied; het Belgische gedeelte ligt in de gemeente Hamont-Achel, het Nederlandse in de gemeente Valkenswaard. Officieel heet de abdij Onze-Lieve-Vrouw-van-La-Trappe-van-de-Heilige-Benedictus.
10 > De geschiedenis van de Abdij (II)
In 1656 bevond zich in het land van Achel al een grenskerk voor katholieken uit Nederland, die het 'Weerderhuis' werd genoemd. Deze deed dienst in de periode van 1648 tot omstreeks 1672. In 1686 stichtte Petrus van Eijnatten uit Eindhoven op deze plek een gemeenschap van kluizenaars. Sinds die tijd is de Achelse Kluis een centrum voor beschouwing en geestelijk leven. Deze traditie werd slechts onderbroken ten tijde van de Franse Revolutie, doch in 1846 werd ze weer voortgezet door de Trappistenmonniken van de abdij van Westmalle. Zij stichte hier een zogenaamde priorij. In 1871 werd deze tot abdij verheven en heette sindsdien: Sint-Benedictusabdij. Het oudste gedeelte van de abdij ligt in België. Woeste gronden werden ontgonnen, de landbouw en veeteelt kwamen langzaam tot bloei. De gemeenschap van de Sint Benedictusabdij of de Achelse Kluis, groeide gestaag. In 1885 kwam er ook een neogotische abdijkerk van de hand van de beroemde architect Pierre Cuypers.
De monniken van de Achelse Kluis wijdden zich oorspronkelijk dus aan landbouw, maar hadden ook een bakkerij, een kaasmakerij, en maakten boenwas, groente, en fruit. Een geplande schaalvergroting mislukte, en in 1989 werd de landbouwgrond verkocht aan Staatsbosbeheer. De abdij-economie steunde sindsdien op broeder Martinus, 'het winkeltje', en het brouwen van Achel bier. Er was ook een brasserie en een galerie voor religieuze artikelen. In 2020 verlieten de laatste twee broeders de Achelse Kluis voor de abdij van Westmalle, waardoor het Achelse trappistenbier zijn 'trappist' status dreigde te verliezen. Anno 2024 is er een nieuwe eigenaar, en een verhoogde bierproductie. Het blonde Achel bier heet nu Tripel en het bruine bier Dubbel. De Achel bieren zijn weer hip en populair.
