Van Waalre naar Achelse Kluis

Afstand: 12 km  /  Duur: ± 180 minuten

Deze reis vertelt in 10 stappen iets over de eeuwendurende verbondenheid van de plaatsen Waalre en Valkenswaard. Vanaf de 13e eeuw tot aan de Franse revolutie van 1795 vormde zij een bestuurlijke eenheid. We vertrekken in Waalre bij de ‘oude kerk' en wandelen naar het Loon en verder via de Loondermolen naar het centrum van Valkenswaard. Vanaf de markt lopen we naar de Kluizerdijk de oude verbindingsweg van Valkenswaard naar de Achelse Kluis. De kluis, vroeger een afgelegen oord op schrale zandgronden precies op de grens van Nederland en België, is nu geëvolueerd tot een toeristische attractie, niet in het minst omdat hier trappistenbier wordt geschonken uit de eigen brouwerij. (intra muros)

Route

1 > Waalre - de Oude Willibrorduskerk
2 > Buurtschap Loon
3 > Kasteel  en Loondermolen
4 > Kerkhof en de oude kerk van Valkenswaard
5 > Valkenswaard-centrum
6 > Achelsedijk - (Maastrichterweg)
7 > De Kluizerdijk
8 > De Tongelreep
9 > De geschiedenis van de Achelse Kluis
10 > De geschiedenis van de Abdij

1 > Waalre - de Oude Willibrorduskerk

Vermoedelijk in 712 werd hier op 26 mei een houten Mariakerk door St Willibrord (657-739), eerste aartsbisschop van Utrecht ingewijd. Na zijn dood erfde de abdij van Echternach de kerk. Het oudste deel van de kerk is 12de-eeuws en gebouwd in tufsteen. Rond 1425 werd een priesterkoor en vermoedelijk een torentje voor een uurwerk gebouwd. Het romaanse schip werd omstreeks 1470 verhoogd, verlengd en in gotische stijl verbouwd.  Van 1648 tot 1798 werd de kerk voor de protestante eredienst gebruikt, terwijl de katholieken een schuurkerk bezaten aan de Bolksheuvel. Tussen 1854 en 1859 werd de kerk gedeeltelijk gewijzigd in de trant van de neogotiek. Deze toevoegingen werden verwijderd tijdens de restauratie van 1941-1942 door architect Hendrik Valk.  

Hendrik Valk is in Waalre ook bekend vanwege enkele rijksmonumenten zoals het  gemeentehuis, en het woonhuis van Antoon Coolen uit 1937 aan de Blokvenlaan. De kerk werd na de Tweede Wereldoorlog gebruikt als provinciaal herdenkingsmonument voor Brabantse gesneuvelden. Het uurwerk in de toren zou van dezelfde maker zijn als het eerste openbare uurwerk van de stad Parijs. Mogelijk gebouwd omstreeks 1360 zou het oudste nog werkende mechanische torenuurwerk ter wereld kunnen zijn. De beiaard, in 1950 geschonken door de Brabantse industrie, heeft 37 klokken. Op het kerkhof ligt het graf van de schrijver Antoon Coolen die van 1938 tot aan zijn dood in 1961 in Waalre heeft gewoond. Het pad wat we gaan bewandelen  is onderdeel van een eeuwenoud kerkepad. Het loopt vanaf deze kerk via de buurtschappen Den Hulst en het Loon naar het nog (gedeeltelijk) bestaande kasteel van Waalre.

Route: We volgen het kerkpad aan de hand van de bewegwijzering die we volgen tot aan het buurtschap Loon.

2 > Buurtschap Loon

Deze buurtschap geeft een idee van hoe aan het einde van de 18e en in de loop 19e eeuw, deze agrarische omgeving eruit zag. Samen met het nabijgelegen Timmereind is het nu een beschermd dorpsgezicht. Drie van de aanliggende langgevelboerderijen zijn Rijksmonument.

Route: We  volgen het wandelpad in zuidelijke richting Loonderhoeve aan de Dommelseweg. 

3 > Kasteel en Loondermolen

Vanaf de 13e eeuw vormde Waalre een bestuurlijke eenheid met het huidige Valkenswaard; de heerlijkheid Waalre, Valkenswaard en Aalst. Het bestuurlijk centrum lag hier bij de Loonderhoeve de vroegere Loondermolen. In 1721 werd Aalst van deze heerlijkheid afgescheiden en in 1794 ten tijde van de Franse revolutie kwam ook een einde aan het samengaan van Valkenswaard en Waalre. Deze kasteelboerderij is een overblijfsel van het kasteel wat hier tot 1864 heeft gestaan, waarvan de sporen nog te vinden zijn in deze boerderij.

Route: We vervolgen onze wandeling in zuidelijke richting langs het wandelpad van de boerderij en volgen dit tot aan het buurtschap ‘het Gegraaf’. We komen uit bij de Weegbree en gaan dan naar links naar de Nieuwe Waalreseweg. We gaan naar rechts, vervolgens steken we de Tienendreef over en komen bij het kruispunt bij de Kardinaal de Jongstraat. Hier gaan we linksaf en zien aan de linkerzijde het oude kerkhof. 

4 > Kerkhof en de oude kerk van Valkenswaard

De geschiedenis van deze begraafplaats gaat zeer waarschijnlijk terug tot het jaar 1500, toen hier de middeleeuwse kerk van Valkenswaard werd gebouwd. Dit gebouw stond bij de Rosheuvel, aan de Kerkwech, die naar Geenhoven (Ghinhoeven) voerde. Nadat in 1860 op de Markt de nieuwe St. Nicolaaskerk in gebruik is genomen, werd de kerk gesloopt maar het kerkhof bleef bestaan. In 1900 werd een deel afgesplitst en overgedragen aan de Nederlands Hervormde gemeente.

Route: We gaan door tot aan de Waalreseweg en gaan rechtsaf richting centrum.

5 > Valkenswaard centrum

De geschiedenis van Valkenswaard houdt dus nauw verband met die van het naburige dorp Waalre. De plaatsen behoorden tot dezelfde heerlijkheid en hadden aanvankelijk een gezamenlijke administratie. Die gaat terug tot het jaar 704. In deze streken woonden de heidense Franken. De heilige Willibrordus, een Angelsakser, die rond 700 naar ons land gekomen was om het Evangelie te verkondigen, werkte met succes onder de Franken. Zo bekeerde hij een adellijke Frankische familie, Angilbadus. Uit dankbaarheid en mede in verband met het feit dat twee kinderen van dit geslacht zich in een klooster terugtrokken, schonk de familie in het jaar 740 al het land gelegen tussen Tongelreep en de Dommel aan de heilige Willibrordus. Van dit feit is een geschrift opgemaakt, welk de oudste akte zou zijn van geheel Brabant. De woordelijke tekst luidt: ‘Angilbaldus gaf mij dorp wat genaamd werd Wadradoch (Waalre) in Taxandre         ( gebied, dat grotendeels overeenkomt met de huidige Kempen) aan de rivier de Dommel.’

De heilige Willibrordus, die zijn laatste jaren sleet in de Benedictijner abdij te Echternach  vermaakte in 726 bij zijn testament en al deze eigendommen aan gemelde abdij. Herhaaldelijk – tot na 1800 – treedt deze abdij nog op bij grondverkoop. In 1326 vinden wij het eerst de naam Weedert (Valkenswaard) en wel tot ± 1425; dan spreekt men van Weert tot ± 1670, van 1670-1700 heette het Weert op den Driesch, daarna Valckenswaerd. Hoe al deze namen ontstaan zijn is niet met zekerheid na te gaan. Zeker is dat de naam Valckenswaerd is ontleend aan de Valkenvangst.

Route: We steken de Markt over en wandelen richting de Sint Nicolaaskerk.

6 > Achelsedijk - Maastrichterweg

De bouw van de Sint Nicolaaskerk gaat terug tot 1860. Het gebouw was een ontwerp van architect Carl Weber (Keulen 1820 - Roermond 1908) De kerk had een merkwaardig torentje reden waarom men in 1929 architect Jan Stuyt heeft gevraagd een nieuwe toren te ontwerpen.  Stuyt geldt als een van de belangrijkste Nederlandse kerkenbouwers van de twintigste eeuw. Zijn architectuur is qua bouwstijl een mix van Romaanse en Byzantijnse architectuur. De kerk vertoont dus andere stijlelementen en wijkt daarmee af van het type wat in de Kempische kerkenbouw tot dan toe gebruikelijk was.

Route: We vervolgen de route via de Maastrichterweg (het aangegeven routepad) een behoorlijk stuk tot aan de Zuidelijke Randweg. Hier steken we over, vervolgen een klein stukje Maastrichterweg en gaan dan links richting de Kluizerdijk.

7 > De Kluizerdijk

Dit is de oude verbindingswewg tussen de Kluis en Valkenswaard. Het voert de tocht door een kleinschalig agrarisch landschap in de beekdalen van het riviertje de Tongelreep.

8 > De Tongelreep

De Tongelreep is een zijriviertje van de Dommel, dat in België ontspringt bij Neerpelt (in Belgie: Warnbeek) en via Valkenswaard en Aalst in Eindhoven bij de Dommel samenkomt. De Tongelreep stroomt onder meer langs de Achelse Kluis, het Leenderbos, de Valkenhorst met de visvijvers, en de Genneper Parken. Al sinds de middeleeuwen zijn er wijzigingen aan de bedding van de Tongelreep uitgevoerd. In 1890 het deel ten westen van het huidige Leenderbos ten behoeve van de aanleg van visvijvers, terwijl het deel ten zuiden daarvan werd gekanaliseerd door de monniken van de Achelse Kluis. De Tongelreep is intussen een natuurlijk, landschappelijk aantrekkelijk en helder riviertje gebleven.

Nadat het landbouwbedrijf van de Achelse Kluis werd opgeheven, is de grond in het dal van de Tongelreep in 1989 verkocht aan natuurbeschermingsorganisaties die de natuurlijke toestand weer hebben hersteld. Ook de beemden van de Warnbeek worden weer in een meer natuurlijke staat gebracht. De naam Tongelreep is afgeleid van tonge en reep. Tonge staat voor zandrug in een hoogveengebied terwijl reep staat voor strook land. Wanneer we naar het stroomgebied van de Tongelreep kijken zien we dat deze grenst aan een aantal hoger gelegen zandheuvels zoals de Stepkesberg en Wolfsberg. De naam Tongelreep moet ontstaan zijn in een gebied waar deze bergen zichtbaar waren. Het is dus aannemelijk dat deze voor het eerst gebruikt is op de Zeelberg, nu een buurtschap van de gemeente Valkenswaard.

9 > De geschiedenis van de Achelse Kluis

De Sint-Benedictusabdij van Achel, is een cisterciënzerabdij half op Belgisch en half op Nederlands grondgebied; het Belgische gedeelte ligt in de gemeente Hamont-Achel, het Nederlandse in de gemeente Valkenswaard. Officieel heet de abdij Onze-Lieve-Vrouw-van-La-Trappe-van-de-Heilige-Benedictus.

10 > De geschiedenis van de Abdij

In 1656 bevond zich al in het land van Achel, een grenskerk voor katholieken uit Nederland, die het 'Weerderhuis' werd genoemd. Deze deed dienst toen de katholieke eredienst in Nederland was verboden, een periode die duurde van 1648 tot omstreeks 1672. In 1686 stichtte Petrus van Eijnatten uit Eindhoven op deze plek een gemeenschap van kluizenaars. Sinds die tijd is de Achelse Kluis een centrum van gebed, beschouwing en geestelijk leven. Deze traditie werd slechts onderbroken door de verdrijving van de broeders uit hun klooster door de Franse Revolutie, doch in 1846 werd ze weer voortgezet door de Trappistenmonniken van de abdij van Westmalle, die hier een priorij stichtten om in de geest van de Cisterciënzerorde een leven te leiden van gebed, arbeid en studie. In 1871 werd deze tot abdij verheven en heette sindsdien: Sint-Benedictusabdij. Het oudste gedeelte van de abdij ligt in België. Woeste gronden werden ontgonnen, landbouw en veeteelt kwamen tot bloei. De gemeenschap van de Sint Benedictusabdij of de Achelse Kluis, groeide gestaag. De neogotische abdijkerk uit 1885 werd ontworpen door Pierre Cuypers.

De monniken wijdden zich oorspronkelijk aan handarbeid en de landbouw, waar ze een modelboerderij beheerden. Maar er was ook een ambachtelijke bakkerij, en een kaasmakerij. Echter de voorgenomen schaalvergroting mislukte. De landbouwgrond werd in 1989 verkocht aan natuurbeschermingsorganisaties. De economie van de abdij uit zich tegenwoordig vooral het van zelf gebrouwen Achels trappistenbier.  De abdij bezit een brouwerij, een herberg - brasserie, een galerie voor religieuze artikelen, en zalen waar exposities van religieuze, kunst worden gehouden.